Kỹ thuật trồng và chăm sóc nấm rơm

KỸ THUẬT TRỒNG NẤM RƠM

     Nấm rơm là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, hàm lượng đạm chỉ sau thịt, cá. Nấm rất giàu chất khoáng, vitamin và các axit amin…

     Ở Thừa Thiên Huế, nấm rơm có thể trồng quanh năm, nhưng thời vụ trồng từ 15/4 đến 15/10 dương lịch là thích hợp nhất. Sau đây chúng tôi xin trình bày quy trình kỹ thuật nuôi trồng nấm rơm.

I. Đặc tính sinh học của nấm rơm

       Nấm rơm có nhiều loại khác nhau, có loại màu xám trắng hoặc xám đen. Kích thước của nấm tùy thuộc từng loại.

       Nấm rơm thích nghi phát triển từ 30-350C, độ ẩm nguyên liệu 65-70% (vắt chặt có nước ướt vân tay), độ ẩm không khí 80%; nấm rơm ưa thoáng khí, sử dụng nguồn dinh dưỡng Xenlulo có nhiều rơm, rạ, để sống.

Đặc điểm hình thái

- Bao gốc: lúc nhỏ bao gốc dài và cao, bao lấy tai nấm. Khi tai nấm trưởng thành, nó chỉ còn lại phần trùm lấy gốc chân cuống nấm. Bao nấm là hệ sợi tơ nấm có màu đen ở bao gốc. Độ đậm nhạt tùy thuộc vào ánh sáng. Ánh sáng càng nhiều thì bao gốc càng đen. Bao gốc có chức năng:

+ Chống tia tử ngoại của ánh sáng mặt trời.

+ Ngăn chặn sự phá hoại của các loại côn trùng.

+ Giữ nước và ngăn sự thoát hơi nước của các cơ quan bên trong.

- Cuống nấm: là bó sợi xốp. Khi còn non thì mềm và giòn, nhưng khi già thì xơ cứng lại và khó bẻ gãy. Vai trò của cuống nấm là:

+ Đưa mũ nấm lên cao.

+ Vận chuyển chất dinh dưỡng để cung cấp cho mũ nấm.

- Mũ nấm: mũ nấm hình nón, có màu đen nhưng nhạt dần từ trung tâm ra rìa mép. Bên dưới mũ nấm có nhiều phiến. Mũ nấm rất giàu dinh dưỡng, giữ vai trò sinh sản.

II. Kỹ thuật nuôi trồng

1. Nhà trồng và giá trồng

- Diện tích nhà 24-28m², kích thước 4x6m hoặc 4x7m.

- Nhà được phủ kín bằng nilông trắng, bên ngoài lợp bằng tranh hoặc lá dừa…

- Bố trí một cửa ra và thông gió, kích thước 1x2m.

- Có một cửa ló 30-40cm, ở đỉnh nóc nhà để điều chỉnh nhiệt độ vào những ngày có nhiệt độ cao.

- Ở trong nhà bố trí các dãy giá làm bằng tre hoặc gỗ được đóng nhiều tầng, mỗi tầng cách nhau 80cm.

2. Nguyên liệu, xử lý nguyên liệu

- Nguyên liệu: dùng rơm rạ khô, không nên dùng rơm rạ mới gặt còn quá tươi hoặc rơm rạ thối mục.

- Phương pháp xử lý nguyên liệu: nguyên liệu được ngâm trong nước vôi với nồng độ 5% (5kg vôi với 100 lít nước), thời gian ngâm là 3-5 phút, khi nguyên liệu ngả màu vàng thì vớt ra để ráo nước. Cứ 3 lần ngâm thì bổ sung thêm vôi và nước sạch.

Làm một chiếc kệ kê hình giát giường bằng gỗ hoặc tre. Phần đáy kệ kê cách mặt đất 15-20cm, giữa kệ kê đặt một ống thông khí. Nguyên liệu được rắc đều xung quanh tạo hình tròn như đống rơm, xung quanh đóng ủ nén chặt, ở giữa để lỏng (như bà con nông dân vẫn làm cây rơm).

Đống ủ phải đạt 300kg trở lên. Dùng nilông phủ kín đống ủ chỉ để hở phần dưới kệ kê và không khí. Ủ đến 3 ngày thì tháo nilông ra và đảo đều đống ủ, tiếp tục ủ thêm 3-4 ngày nữa. Rơm rạ đã ủ 6-7 ngày đảm bảo yêu cầu sau:

- Độ ẩm đạt 65%. Khi thấy phần nguyên liệu độ ẩm quá cao (khi dùng tay vắt nước thấy nước chảy thành dòng) ta tiến hành rũ tơi đống ủ sao cho lượng nước trong đống ủ giảm đi, hong tới đâu ta đóng mô tới đó, thời gian hong nguyên liệu từ 5-10 phút. Khi thấy nguyên liệu quá khô, không đảm bảo độ ẩm ta tiến hành rũ tơi đống ủ và dùng nước sạch pha với tỷ lệ 5% vôi ướt (100 lít nước cho 5kg vôi ướt) rồi hòa loãng như nước vo gạo và tiến hành bổ sung từ từ vào phần nguyên liệu, tiếp tục ủ lại thêm 3 ngày nữa, phương pháp ủ như lần đầu.

- Rơm rạ có mùi thơm dễ chịu, màu vàng sáng, mềm.

- Đóng bánh: kích thước khuôn dài 25cm, rộng 20cm, dày 15cm; dùng nguyên liệu đã ủ, đưa vào khuôn nén chặt tạo thành từng bánh, gói bánh lại bằng nilông.

3. Meo giống và phương pháp cấy

- Meo giống tốt có những sợi tơ màu trắng, mọc chằng chịt phủ kín, hoặc có hạt màu trắng hoặc màu nâu, có mùi tương tự như nấm rơm.

- Trong điều kiện bình thường không để meo giống lâu quá 10 ngày, loại bỏ những bịch meo có những đốm màu xanh, đen và vàng do bị nhiễm bệnh.

- Phương pháp cấy meo: cấy thành từng cụm sâu 4-5cm hoặc phủ lớp meo ở 2 đầu, sau đó gói chặt bánh rơm bằng nilông. Chú ý: các đầu rơm phải bằng phẳng.

- Lượng giống: Một bịch meo giống 200gr, cấy 5-6 bánh rơm.

4. Ủ tơ

Bánh rơm đã cấy meo được đưa vào cất đống, đảm bảo nhiệt độ 32- 36⁰C, không có ánh sáng chiếu vào, 2-3 ngày đảo một lần. Thời gian ủ tơ khoảng 5-7 ngày, khi này sợi nấm đã mọc phủ kín bánh rơm và đạt tiêu chuẩn đem ra nhà trồng.

5. Chăm sóc ở nhà trồng

Những bánh rơm đạt tiêu chuẩn như trên, ta tiến hành đưa lên giá trồng, mở nilông ở bánh rơm, chất bánh rơm thành 2-3 lớp tùy theo thời tiết.

Nhiệt độ nhà trồng thích hợp 30-32⁰C, độ ẩm không khí 80-90%,  độ ẩm bánh rơm khoảng 65-70%.

 Từ ngày cấy đến ngày thứ 4, tuyệt đối không được tưới nước, mà chỉ tạo ẩm khu vực xung quanh. Nếu gặp thời tiết hanh khô, ta tưới tạo ẩm xuống nền nhà và xung quanh tường.

Tới ngày thứ 4, nhìn trên mặt mô nấm có những điểm tơ sợi mọc chằng chịt trên mặt mô nấm. Lúc này bào tử nấm trong thời kỳ phát triển thể sợi ta dùng bình phun  Tiến hành phun nước thành sương mù, ngửa vòi phun sao cho phần nước sương rơi nhẹ vào bánh nấm.

Chú ý:  

- Nếu gặp thời tiết hanh khô, số lần tưới tăng lên từ 4-6 lần trong ngày.

- Nếu thời tiết ẩm ướt số lần tưới giảm đi, tưới từ 1-2 lần trong ngày.

- Đối với nuôi trồng nấm rơm ta phải thường xuyên thay đổi không khí (hàng ngày mở cửa thông gió từ 2 đến 4 lần sao cho không khí trong nhà nuôi trồng trong nhà không bị ngột ngạt). Nấm rơm thích nghi ở môi trường phát triển thông thoáng, quả thể sẽ to đều không bị nhỏ.

6. Hình thức trồng nấm rơm:

      Hiện nay có 2 cách trồng nấm rơm đó là trồng ngoài trời và trồng trong nhà. Mùa mưa thì có thể tận dụng diện tích trong nhà để trồng nấm rơm cũng cho năng suất cao. Mùa khô có thể trồng nấm ngoài trời. Qui trình trồng nấm rơm có thể tóm lược như sau:

* Trồng nấm rơm ngoài trời:

- Chọn điểm trồng: nền cao ráo, sạch sẽ, gần nguồn nước tưới, cuốc thành từng luống có chiều rộng 60-70cm, đánh rãnh thoát nước. Rải vôi trên nền với liều lượng 200g cho 30m2 nền. Tốt nhất nên chọn nơi trước đó chưa trồng nấm hoặc đã trồng cách 1 vụ và có xử lý nền kỹ để loại bỏ mầm bệnh.

- Nguyên liệu: chọn rơm không bị mốc, không bị nhiễm các bệnh đốm vằn, cháy lá.

- Xử lý nguyên liệu: ủ rơm bằng nước vôi có pH 12-13 trong 3-5 ngày, đảo lại ủ tiếp 3-4 ngày nữa. Nhiệt độ khi ủ rơm phải luôn đảm bảo đạt trên 70oC, ẩm độ 85-90%. Nếu rơm quá ẩm thì trong lúc đảo rơm có thể banh ra hong gió hoặc rơm khô quá thì có thể tưới thêm nước.

- Chất luống: chất rơm thành từng luống rộng 30-35cm, cao 25-30cm, rải meo thành hàng ở giữa luống. Phủ thêm 1 lớp rơm ủ khoảng 5cm trên bề mặt luống. Sau cùng dùng rơm khô phủ bên ngoài làm áo rơm dày khoảng 5-10cm. Khoảng cách giữa 2 luống tốt nhất vừa lọt bàn chân đi để luống này che nắng cho luống kia và giữ độ ẩm tốt.

- Chăm sóc mô nấm: thường xuyên theo dõi và điều chỉnh độ ẩm thích hợp cho nấm phát triển tốt. Nên tưới nấm vào chiều mát hoặc sáng sớm, tránh tưới buổi trưa nấm sẽ bị dộp. Sau khi chất mô nấm kể từ ngày thứ 6 trở đi, mỗi ngày đảo lớp rơm áo 1 lần để sợi nấm không thể phát triển ra lớp áo mô. Đến ngày thứ 8-9 bắt đầu xuất hiện nấm con, tưới nhẹ nhàng 2-3 lần trong ngày với lượng nước vừa đủ ẩm, 5-7 ngày sau sẽ thu hoạch đợt nấm đầu tiên. Như vậy thời gian từ khi chất giồng nấm rơm đến khi thu hoạch nấm lần đầu mất khoảng 15-17 ngày.

* Trồng nấm rơm trong nhà:

Cách chọn nguyên liệu và ủ rơm cũng tương tự như trồng nấm ngoài trời. Khi ủ rơm xong tiến hành ép thành bánh rơm bằng dụng cụ ép, trung bình mỗi bánh rơm có trọng lượng khoảng 4,5kg. Kết hợp cấy meo giống vào bánh rơm với khoảng cách 10x10cm. Bánh rơm sau khi ép được gói kín lại bằng tấm ni-lông trắng và đem ra phơi nắng từ 3-4 giờ để cung cấp nhiệt cho bánh rơm (khoảng 38oC), đem vào nơi thoáng mát. Sau khi ủ 5 ngày, chuyển bánh rơm vào nhà trồng nấm, mở tấm ni-lông và xếp các bánh rơm lên giá đỡ, mỗi bánh cách nhau 3-4cm tạo sự thông thoáng giữa các tầng kệ. Đến ngày thứ 6 sau khi cấy meo, tiến hành tưới đón nấm bằng cách dùng một số dinh dưỡng vi lượng hòa nước phun sương trên bề mặt mô nấm. Không phun thành giọt lớn, tốt nhất nên dùng bình phun và tiến hành vào buổi sáng lúc có nắng nhẹ hoặc chiều mát. Đến ngày thứ 10-12 là có thể thu hoạch đợt nấm đầu tiên, nấm có thể mọc cả mặt trên và mặt dưới của bánh rơm. Thời gian thu hoạch sẽ kéo dài hơn so với khi trồng nấm ngoài trời. Cần lưu ý nên thu hết chân nấm để không gây thối và lây nhiễm cho các tai nấm nhỏ sau này và tiến hành thu 1 lần hết cả đám nấm.

7. Phương pháp phòng và chống nhiễm bệnh

Sau mỗi lứa nuôi phải vệ sinh nhà nấm và môi trường nhà nấm  xung quanh phải sạch sẽ, bã nấm rơm được ủ làm phân bón cho cây trồng, phải cách nhà nấm trên 100m. Xử lý nhà nấm sau khi thu hoạch và dụng cụ sản xuất nấm (nilông bao gói, khuôn…) bằng thuốc  Formon, với liều lượng  100ml/bình 8 lít cho một nhà nấm diện tích 24-28m². Sau khi xử lý thuốc 48 giờ thì tiến hành nuôi trồng lứa mới.

Trong quá trình nuôi trồng nấm rơm, do tưới nước quá nhiều, nên xuất hiện các loại nấm có chân dài màu trắng, mũ nấm màu đen, đó là các loại nấm dại, nấm mực không gây độc hại nhưng chúng cạnh tranh dinh dưỡng của nấm rơm. Thấy những loại nấm này ta phải nhổ ngay.

Về sâu bệnh, nấm rơm cũng có các loại bệnh như mốc xanh, mốc đen, mốc vàng. Đó là nguyên liệu bị nhiễm bệnh từ trước, nhà xưởng nuôi trồng vệ sinh quá kém, nuôi trồng nấm quá nhiều lần. Gặp những trường hợp trên ta tiến hành thu gom những mô nấm đó mang đi xa, chôn hoặc dùng rơm rạ khô phủ lên và đốt chúng đi. Đối với chuột, chúng thường đào bới để ăn các loại giống nấm, ta phải làm bẫy và làm các biện pháp phòng trừ.

8. Thu hoạch

Nấm rơm phát triển rất nhanh, khi phát triển ta theo dõi nấm hình quả trứng phát triển trong ngày, ra tới đâu thu hái ngay tới đó. Gặp thời tiết thuận lợi ta nên thu hái từ 2 đến 3 lần trong ngày.

Khi phát hiện nấm mọc thành cụm, ta chú ý những quả nào to thì hái trước. Dùng tay giữ mô nấm không ảnh hưởng tổn thương cho những quả nấm còn nhỏ bên cạnh. Một tay nắm vào quả nấm và xoáy sao cho phần chân nấm được nhổ lên cùng với quả nấm, nếu còn sót phần chân nấm phải dùng tay lấy hết phần chân nấm còn dính lại trong mô nấm. Khi thu hái ta phải nhẹ tay, không được để nấm rơi xuống đất. Thu hái đến đâu ta phải dùng dao sắc cắt ngay toàn bộ phần chân nấm còn dính tạp chất.

Nấm rơm phát triển rất nhanh, khi thu hái xong ta phải mang ngay tới nơi thu mua hoặc nếu để bảo quản lâu ta phải bảo quản nấm ở nhiệt độ từ 10⁰-15^oC.

Thời gian thu hoạch cho một đợt nuôi trồng từ 20 đến 30 ngày (Tính từ lúc nấm phát triển ở ngày thứ 12, thời gian thu hoạch là liên tục 15-17 ngày ).

Trong thời điểm thu hái nấm, ta phải chia ra làm hai giai đoạn:

- Tính từ ngày thứ 12 đến ngày thứ 15 nấm rất rộ, sau thu hái đợt một ta dùng bình phun, phun thật đẫm vào mô nấm.

-  Chờ từ 5 đến 7 ngày sau, nấm lại mọc ra lần 2, ta tiếp tục thu hái (Năng suất đợt 1 của lứa nấm đạt từ 70% đến 80% năng suất, đợt 2 thu hoạch từ 20% đến 30% của đợt nuôi trồng). Tổng sản lượng thu hoạch được từ 100-150kg nấm tươi/1 tấn nguyên liệu.

Khi phát hiện nấm đã tới thời kỳ thu hoạch (phần đầu của nấm hơi nhọn), nếu về chiều việc giao bán nấm không được thực hiện được, ta tiến hành nhổ những quả nấm đã có biểu hiện nhọn đầu và để chúng lên trên một mô nấm thì giảm được sự phát triển của nấm, để sáng hôm sau nấm không bị rách màng và nở ô.

9. Chế biến và bảo quản

- Phương pháp sấy nấm: Ta rửa sạch nấm, để róc nước, dùng dao cắt từng lát (như thái sắn) tùy theo quả thể to hay nhỏ nhưng độ dày

phải đạt từ 0,5cm trở lên. Nếu gặp trời nắng nóng ta mang chúng ra phơi từ 3-4 nắng là được. Nếu gặp thời tiết ẩm ướt mưa nhiều ta tiến hành cho vào sấy. Sấy ở nhiệt độ từ từ sao cho nhiệt độ ổn định đạt từ 40-45⁰C đến khi nấm khô ròn, độ ẩm chỉ còn lại từ 12-13% là được. Cứ 10kg nấm tươi khi sấy khô ta thu lại được 1 đến 1,2kg nấm khô.

Phương pháp muối nấm

Trước khi muối nấm ta phải làm vệ sinh sạch sẽ, nhặt toàn bộ tạp chất còn dính vào quả nấm, nhặt những quả đã rách bao, nở ô để riêng, chỉ còn những quả tròn đều. Rửa sạch, để ráo nước, đun nước sôi thả nấm vào chần từ 5-7 phút, vớt ra ngâm nước lạnh, sau đó đổ nấm ra rổ và để ráo nước. Dùng chum vại, can nhựa... cứ một lớp nấm ta cho một lớp muối (tỷ lệ 1kg nấm ta cho 0,3kg muối khô hạt nhỏ + 0,2 lít nước muối bão hòa). Khi hết số nấm ta dùng một lớp muối khô rắc phủ kín trên mặt, để nấm được chìm trong muối.

Vì điều kiện hàng cũng như khâu tiêu thụ, nếu muối nấm để lâu từ 1-2 tháng ta phải cho thêm axid Acetic hay còn gọi là dấm ăn (Cứ 1 tấn nấm ta cho từ 3-4 lít dấm ăn). Nấm đảm bảo chất lượng không bị vàng mốc, có mùi thơm dễ chịu.

III. Hiệu quả kinh tế (tính cho 500 kg rơm)

- Rơm: 500kg x 200đ/kg                                                             =  100.000 đ

- Giống: 5kg x 10.000đ/kg                                                           =    50.000 đ

- Khấu hao nhà cửa, dụng cụ:                                                     =    20.000 đ

- Công lao động: 10c x 20.000đ/c                                                =   200.000đ

Tổng chi phí:               =   370.000đ

Tổng thu:  50kg nấm tươi x 15.000đ/kg                                        =   750.000 đ

Lãi ròng:          =  380.000 đ